한국국제교류재단

“Kim Cương sơn vạn vật tiêu thăng cảnh đồ”. Kim Gyujin. 1920. Màu trên lụa. 205,1×883cm.
Bức tranh này được Kim Kyu-jin (1868-1933) vẽ để tô điểm cho bức tường phía tây của điện Huijeongdang trong cung Changdeok, vốn là nơi làm việc của nhà vua. Kim là một nghệ nhân thư pháp hiện đại tiêu biểu. Ông vẽ bức này sau khi trở về từ chuyến đi thực tế đến núi Geumgang. Tuy vẽ chính xác địa dạng của vùng núi Geungang thời Joseon và trung thành với truyền thống tranh trang trí cung điện, nhưng bức tranh này lại có đề lạc khoản - một thay đổi của thời cận đại mà trước đó chưa hề có.
ⓒ Cục Di sản Văn hóa

Đề tài và chủ đề của tranh vẽ cũng chứa đựng tính biểu tượng giống như màu sắc. Ẩn chứa sau các biểu tượng là quyền lực. Vì cung điện là không gian cao quý nhất, nơi vua và vương tộc sinh sống, đồng thời là cơ quan điều hành bộ máy nhà nước, nên không thể treo tranh tùy tiện. Không chỉ màu sắc mà đề tài và chủ đề cũng phải trang trọng. Ngoài ra, đặc trưng không gian của cung điện là cao và rộng. Các tòa điện chính thường có quy mô rộng lớn đến mức không thể so với nhà dân nên những bức tranh dành cho nơi này cũng phải lớn hơn nhiều những bức bình phong hoặc tranh cuộn treo trong nhà dân.

Việc tạo ra những bức tranh trang trí cung đình cần đến những họa sĩ xuất sắc nhất thời bấy giờ. Triều đình phải tuyển chọn và đào tạo các họa sĩ để thực hiện được công việc này. Nơi làm việc của họ gọi là Dohwaseo (Đồ họa thự), nằm ở lối vào của phố cổ Insadong ngày nay, thuộc phía đông nam cung điện Gyeongbok (Cảnh Phúc). Các họa sĩ được tuyển chọn đã lấp đầy từng tòa điện các với nhiều bức tranh sử dụng sơn màu đắt tiền một cách hào phóng. Tuy nhiên, năm tháng trôi qua, hiếm có bức tranh nào còn được giữ nguyên vị trí trong cung điện.

“Nhật nguyệt ngũ phong đồ”. (Không rõ tác giả). Thập niên 1830. Mực và bột màu trên lụa. 219×195cm.
Đây là một bức bình phong gấp hai tấm được cho là đã dùng để trang trí tại điện Haminjeong trong cung Gyeongbok. “Nhật nguyệt ngũ phong đồ” vẽ hình mặt trời, mặt trăng và năm đỉnh núi để tượng trưng cho quốc vương Joseon.
ⓒ Bảo tàng Quốc gia Hàn Quốc

Có một bức tranh quen thuộc không thể thiếu trong các bộ phim lịch sử có bối cảnh cung điện, đó là bức “Nhật nguyệt ngũ phong đồ” ở phía sau ngai vua trong chính điện. Bức tranh này ví von sự trường tồn của vương thất và sự độc nhất của quốc vương với tự nhiên. Mặt trời và mặt trăng là hiện thân của âm dương và là biểu tượng của “ánh sáng”. Năm đỉnh núi là trung tâm của mặt đất đối ứng với mặt trời và là vương vị của thiên tử. Lý do có năm đỉnh núi là vì trong hệ thống thập phân con số năm chỉ trung tâm. Cây thông và con sóng được vẽ thêm vào đây để tạo nên sự đối xứng chính xác giữa bên phải và bên trái. Các họa sĩ chỉ sử dụng bột màu tinh chế từ đá khoáng, như đá thạch thanh (azurite) cho bầu trời, thạch lục (malachit) cho các đỉnh núi và chu sa (cinnabar) cho các thân cây thông. Một bức tranh đầy những hình tượng thiên nhiên vĩ đại với màu sắc rực rỡ như thế được đặt ngay sau lưng nhà vua là để tôn vinh quyền uy của vua.

Bức tranh này không chỉ được bài trí trong mỗi cung điện mà còn được dựng lên thành bình phong phía sau nhà vua khi vua nghỉ chân trong những chuyến vi hành. Có lúc nó còn được đặt trong điện Bin (Thấn), là nơi quàn thi hài vua tạm thời. Vì vậy, ta có thể cho rằng bức tranh này gắn liền cả cuộc đời của một vị vua và là loại tranh trang trí cung đình có ý nghĩa tượng trưng nhất cho nhà vua. Bức tranh hai tấm được cho là từng được bài trí ở đình Hamin (Hàm Nhân), cung Gyeongbok, là tác phẩm lâu đời nhất trong số những bức “Nhật nguyệt ngũ phong đồ” được lưu truyền đến ngày nay. Dù đến nay vẫn chưa xác định được tên người vẽ, nhưng bức tranh này đã cho thấy tài nghệ nổi bật của họa sĩ qua cách khắc họa chủ thể với những hình ảnh oai vệ và màu sắc tinh tế, không hổ danh là một họa sĩ đến từ Dohwaseo.

“Thập trường sinh đồ”. (Không rõ tác giả). Nửa sau thế kỷ XIX. Mực và sắc tố trên giấy. 132,2×431,2cm.
Những bức “Thập trường sinh đồ” có từ nửa sau của thế kỷ XIX, nhìn chung, nhiều bức có lối vẽ sáo mòn về cách mô tả cảnh vật và bằng phẳng về bố cục không gian. Tác phẩm này do ông Lee Kun-hee, cố chủ tịch tập đoàn Samsung, trao tặng, cũng cho thấy xu hướng những bức “Thập trường sinh đồ” nửa cuối thế kỷ XIX.
ⓒ Bảo tàng Quốc gia Hàn Quốc

Thập trường sinh là một quan niệm tôn giáo và văn hóa lâu đời của Hàn Quốc, xuất hiện từ thời đại Goryeo. Vì sống lâu là nguyên ước cơ bản của con người nên truyền thống đi tìm biểu tượng trường thọ có thể thấy ở nhiều nơi trên thế giới. Tuy nhiên, việc chọn lựa, đặt tên cho những sự vật nào đó là trường thọ và biến chúng thành một đề tài của hội họa thì khó có thể thấy ở nơi đâu ngoài Hàn Quốc. Người Hàn Quốc nhận thức rằng mặt trời, mặt trăng, núi, nước, đá, cây thông, cây tre, mây, linh chi, rùa, hạc và hươu là biểu tượng của sự trường thọ. Trong tranh “Thập trường sinh đồ”, núi, nước và mây tạo nên khung cảnh thế giới thần tiên nơi các con vật mang phúc lành đang sống an nhàn, thư thả.

“Thập trường sinh đồ” cũng là loại tranh nhà vua ban tặng cho những thần tử của mình như một món quà mừng năm mới. Không biết có phải vì thế mà loại tranh này lại phổ biến rộng rãi không chỉ ở cung đình mà cả trong dân chúng. Bức bình phong lớn với mười biểu tượng trường thọ phù hợp nhất cho bữa tiệc mừng thọ, như tiệc hạ thọ mừng 60 tuổi. “Thập trường sinh đồ” đã từng được yêu thích bất kể trong triều hay gia đình quý tộc lưỡng ban, là loại tranh phản ánh trung thực những nguyện ước cơ bản của con người.

“Mẫu đơn đồ”. (Không rõ tác giả). Thập niên 1820. Mực và bột màu trên lụa. 144,5 × 569,2cm.
Là vua của các loài hoa và biểu tượng của sự phú quý, hoa mẫu đơn là một đề tài quan trọng trong tranh trang trí triều đại Joseon. Vì vương thất thường sử dụng bình phong hoa mẫu đơn cho các buổi tiệc chúc mừng như garye, nghi lễ tưởng niệm như hyungrye hoặc jerye, nên một số lượng lớn các tác phẩm đã được lưu truyền cho đến ngày nay.
ⓒ Bảo tàng Quốc gia Hàn Quốc

Mặt khác, vương thất Joseon còn dành tình yêu đặc biệt cho dòng tranh “Mẫu đơn đồ”. Một số bức bình phong lớn có vẽ hình hoa mẫu đơn đầy màu sắc vẫn còn được lưu giữ đến ngày nay vì họa tiết mẫu đơn thường được sử dụng trong một số nghi lễ. Loại bức bình phong vẽ hoa mẫu đơn lộng lẫy đã từng trở thành phông nền thích hợp nhất cho các buổi tiệc chúc mừng như garye (khánh tiệc trong gia đình) hay jinchan (tiệc chiêu đãi). Không những vậy, loại tranh này còn được sử dụng cho những nghi lễ tưởng niệm như hyungrye (tang lễ) hoặc là jerye (lễ cúng giỗ). Điều này là vì hoa mẫu đơn vốn được xem là loài hoa mang tinh khí phúc lành từ trời xuống mà nở rộ, nên chứa đựng lòng nguyện cầu khi tưởng niệm người đã khuất.

Vì vậy, khi thấy hình ảnh những bông hoa bốn màu khác nhau nở trên một thân cây thì ta không nên phê bình họa sĩ, bởi vì họ vẽ linh hồn dưới hình dạng bông hoa, chứ không phải là mô tả lại bông hoa thật. Ở Đông Á, mẫu đơn là “vua của các loài hoa”, tượng trưng cho vinh hoa phú quý. Chính vì thế, mẫu đơn được tán dương trong cả văn chương lẫn hội họa, và thú vui chăm sóc mẫu đơn trong vườn cũng khá phổ biến.

“Sách giá đồ”. Yi Eung-rok. Thế kỷ XIX. Mực và bột màu trên lụa. 152,4×351,8cm.
“Sách giá đồ” mô tả một số đồ vật đa dạng đặt trên giá sách, là bức tranh trang trí cung đình hiếm thấy có áp dụng kỹ thuật hội họa phương Tây và giữ vị trí độc đáo trong các bức tranh trang trí của triều đại Joseon.
ⓒ Bảo tàng Quốc gia Hàn Quốc

“Sách giá đồ”, du nhập từ Trung Quốc vào nửa cuối thế kỷ XVIII, là một trong những thể loại tranh trang trí cung điện hiếm hoi ứng dụng kỹ thuật hội họa phương Tây. Các họa sĩ ở Dohwaseo đã sử dụng cách vẽ phối cảnh một điểm tụ (one-point perspective) và kỹ thuật tương phản sáng tối (chiaroscuro) nhằm tạo hiệu ứng thị giác khiến các đối tượng trong tranh như đang thực sự tồn tại (trompe-l'œil). Đặc biệt, vua Jeongjo (Chính Tổ, trị vì 1776-1800), người luôn xem trọng “văn trị” (việc điều hành đất nước bằng tri thức), đã dùng loại tranh này trong việc củng cố vương quyền và giáo hóa dân chúng. Khi thiết triều với các đại thần tại điện Seonjeong (Tuyên Chính) trong cung Changdeok (Xương Đức), ông đã mở bức bình phong “Sách giá đồ” thay vì bức “Nhật nguyệt ngũ phong đồ” sau ngai vàng của mình khi trình bày quan điểm về học vấn. Vua Jeongjo nói rằng, khi ông không có thời gian đọc sách, ông chỉ cần để bức tranh này ở bên là đủ được an ủi.

Xuất thân từ một gia đình họa sĩ tiêu biểu của thế kỷ XIX, Yi Eung-rok (Lý Ưng Lộc) vẽ loại tranh “Sách giá đồ” vô cùng xuất sắc. Con trai và cháu trai của ông cũng tiếp nối thanh danh này. Các họa sĩ cung đình nói chung ít đề lạc khoản (dòng chữ ở góc bức tranh, bức trướng, ghi tên họ tác giả và ngày tháng năm sáng tác), nhưng riêng Yi Eung-rok lại khéo léo ghi tên mình trên lạc khoản trông như như tên đề tài của bức tranh, nhờ đó lưu truyền tên tuổi của mình cho thế hệ sau. Trong bức tranh của ông, giá sách trông như thật do các cạnh của giá sách được vẽ thành đường xiên, cùng hội tụ về điểm biến mất ở trung tâm bức tranh, và đồ vật trên giá được vẽ theo kiểu lập thể. Cách phối màu nền có độ sáng và độ bão hòa thấp trong kỹ thuật hội họa phương Tây đã được ông ứng dụng cho phù hợp với loại tranh đánh lừa thị giác này. “Sách giá đồ” được vẽ từ thế kỷ XVIII, XIX ẩn chứa sự hiếu kỳ về phương Tây của người Joseon.

Bên cạnh đó còn có những bức tranh khác không thuộc dạng bình phong hay tranh cuộn. “Hoa điểu đồ” ở điện Gyotae (Giao Thái) thuộc cung Gyeongbok là một ví dụ. Bức tranh này có chiều rộng hơn 260cm, ban đầu được treo trên bức tường phía trên sảnh chính của điện Gyotae. Cả bức tranh tràn ngập trong bầu không khí kỳ ảo với hoa và chim được vẽ tràn xuống theo bố cục xiên. Hoa tường vi và hoa mai tượng trưng cho thanh xuân vĩnh cửu và lòng chung thủy được vẽ trong không gian từng là tẩm điện của vương phi, và có thêm một đôi vẹt để cầu nguyện cho tình cảm vợ chồng sắt son.

Điện Gyotae bị phá hủy rồi sửa lại nhiều lần, có lẽ bức tranh này được vẽ để trang trí cho điện Gyotae khi xây dựng lại vào năm 1888. Lúc bấy giờ, chủ nhân của điện Gyotae là Vương phi Myeongseong (Minh Thành, 1851-1895) của vua Gojong (Cao Tông, trị vì 1863-1907). Sau này, vương phi Myeongseong bị ám sát và điện Gyotae bị phá bỏ, khiến bức tranh cầu mong hạnh phúc của nhà vua và hoàng hậu trở nên vô nghĩa. Đôi khi những bức tranh trang trí cung đình Joseon ngay lúc ở đỉnh cao huy hoàng lại ẩn chứa một lịch sử đầy sóng gió.