Con sông Imjin với chiều dài 244 ki-lô-mét bắt nguồn từ ngọn núi vùng Trung Đông bán đảo Hàn, chảyqua hai miền Bắc – Nam cho đến khi gặp sông Hàn và cùng chảy vào biển Hoàng Hải. Bến phà Imjin đặttại xã Munsan, thành phố Paju, tỉnh Gyeonggi trước đây là nút giao thông hàng hải trọng điểm trướckhi đất nước bị chia cắt. Tuy nhiên sau cuộc chiến hai miền, nơi đây được dùng làm điểm tuần trahàng rào thép gai của quân đội. Vì vậy giờ đây, nơi này đã trở thành bến phà đìu hiu chỉ với vài conthuyền đánh cá được phép qua lại.
“Những đôi giày cao su bay hòa bình”, một địađiểm nghệ thuật trên con đường mòn sinh tháicủa Khu vực phi quân sự dọc theo con sốngImjin ở Paju, sử dụng hàng rào dây thép phâncách khu vực dân sự và khu vực phi quân sựlàm không gian trưng bày. Sự khao khát đặtchân lên mảnh đất Bắc Hàn được thể hiện quanhững mầm cây đang he hé trong hàng trămđôi giày cao su được treo lên hàng rào thép vàhướng về phía Bắc. Tác phẩm này được SeongYeon-gwi và Yang Si-hoon cùng thực hiện, nó đãđược chọn là tác phẩm nổi bật trong cuộc thi tổchức năm 2010 cho các sinh viên đại học.
H ương hoa dại ngào ngạt cuốn theo chiều gió. Bây giờ,tôi đang thả bộ dọc theo bờ sông cùng với hai ngườibạn cũ. Cả ba chúng tôi học trung học cùng nhau vàonhững năm đầu 1970 và có chung quan điểm sống. Trong số đócó sở thích làm thơ. Ngay cả bây giờ, khi nghĩ về điều đó, tất cảchúng tôi đều không thể tin được ở lứa tuổi 17, 18 ấy chúng tôilại quyết định sẽ làm thơ để kiếm sống.
“Đây không phải là thơ!”
Đây không phải là thơ!”Khi chúng tôi còn học phổ thông, chúng tôi gặp nhau hai lầnmột tuần để cùng nhau nói về thơ. Có ngày, chúng tôi đọc vàthảo luận về những bài thơ mới ra đời của những nhà thơ têntuổi. Ngày khác thì chúng tôi đọc và nói chuyện về các bài thơcủa chính mình. Chúng tôi đã có một suy nghĩ kì lạ là những tácphẩm của chúng tôi tuyệt vời hơn những bài thơ của các nhàthơ tên tuổi chúng tôi đọc trên những tạp chí văn học. Thế nênbầu không khí thảo luận trở nên sôi nổi hơn khi nói về các tácphẩm của chúng tôi. Khi phân tích tác phẩm của từng người,chúng tôi hay buột miệng thốt lên gần như một phản xạ: “Cáinày không phải là thơ!”. Dù đó là những bài thơ lãng mạn và sâusắc như thế nào thì đều bị các bạn nói vậy.
Một ngày, một trong những người bạn đọc cho chúng tôinghe tác phẩm anh ấy mới sáng tác. Anh đã sáng tác bài thơnày với một niềm cảm xúc mãnh liệt. Nhưng tôi đã nói với anhấy: “Đây không phải là thơ. Thật là quá tệ. Hãy thử nói xem tạisao đây lại là thơ được?”. Bạn tôi bắt đầu mò sâu trong chiếccặp đi học và rút ra một con dao quân đội lớn. Anh ấy, ngườiđắm chìm tâm hồn mình vào từng dòng thơ đã mua con daonày tại một khu chợ truyền thống tại Gwangju vào buổi đêmtrước khi cuộc thảo luận diễn ra. Đây là việc được anh ấy chuẩnbị hoàn toàn kỹ lưỡng. Và anh ta tự thề với lòng mình: “Bất kể ainghe được bài thơ này và nói với ta đó không phải là thơ, sẽ mãimãi không phải là bạn của ta nữa”
Chúng tôi bật dậy và phi ra khỏi lớp học. Tay khua khua con dao, anh ấy bám theo chúng tôi. Chứng kiến cảnh một tốp họcsinh bị một học sinh khác cầm dao rượt đuổi, người dân đã báocảnh sát. Chúng tôi bị bắt và lôi tới đồn cảnh sát.
Con đường phục vụ tuần tra của quân đội,ngăn cách khu vực dân sự từ năm 1971,đã được chuyển đổi thành con đường mònsinh thái dọc con sông Imjin và mở cửa chodu khách tham quan lần đầu tiên trong 45năm. Khi đặt lịch trước, bất kỳ ai cũng cóthể tham gia vào chương trình du lịch này.
“Tại sao cậu lại cầm dao đuổi các bạn?”, cảnh sát hỏi.
“Họ nói thơ cháu làm không phải là thơ.”
Người cảnh sát không thể chấp nhận câu trả lời. Vì vậy, ônghỏi lại.
“Tại sao cậu lại cầm dao đuổi các bạn?”
“Họ nói thơ cháu làm không phải là thơ. Họ gọi là đồ rácrưởi.”
Người cảnh sát lại lắc đầu, và lần này thầy giáo bước vào.Người cảnh sát đưa thầy giáo xem biên bản anh vừa viết.
“Cậu học sinh này khẳng định cậu cầm dao đuổi theo cácbạn vì họ nói thơ cậu làm không phải là thơ. Anh có thấy điềunày hợp lý không?”
Thầy giáo đọc biên bản và trả lời ngắn gọn.
“Hợp lý.”
Với sự bảo lãnh của thầy giáo, chúng tôi đã được thả. Vàchúng tôi tiếp tục sáng tác thơ suốt thời gian còn học cho đếnkhi tốt nghiệp.
Suốt triều đại Joseon, bến phà Imjin là mộtđiểm dừng trọng yếu trên tuyến đường từkinh đô Hanyang tới Uiju, khu vực ở sát biêngiới phía bắc giáp Trung Hoa. Ngày nay, nơiđây là khu vực hiu quạnh, hoang vắng nằmtrong khu kiểm soát hoạt động dân sự nơithỉnh thoảng mới thấy một vài thuyền đánhcá của ngư dân địa phương qua lại.
Con đường ven sông chất chứa nỗi đau
Giờ đây tôi đang dạo bước dọc bờ sông cùng những ngườibạn cũ của tôi. Vậy là đã hơn 40 năm trôi qua. Thời gian đã biếnmột người bạn tôi thành bác sĩ, trong khi tôi và người bạn cònlại thì giảng dạy thơ ca ở trường đại học. So với tầng lớp nhàthơ như chúng tôi thì người bạn bác sĩ có thể được coi là tuyệtnhất. Hai năm trước, một thảm kịch đường thủy đã xảy ra tạiHàn Quốc. Chiếc phà Sewol bị đắm mang theo 304 mạng sống.Trong số những người thiệt mạng có 250 em học sinh cấp bađang trong kỳ nghỉ ngoại khoá của trường. Người bạn bác sĩ đãsáng tác mỗi đêm một bài thơ cho tất cả 304 linh hồn. Các bàithơ mà anh sáng tác trong lúc phải chiến đấu với nỗi buồn khi màn đêm buông xuống sau một ngày chữa trị cho bệnh nhân, sẽ được xuất bản vào mùa thu này.Còn với người bạn còn lại, anh ấy đã sáng tác một tuyển tập thi ca mang tên “Dòng sông Imjin” vàonăm 1986.
Từ trên khu vực viễn cảnh của công viênImjingak ở Paju nằm cách đường phân ranhquân sự 7 km về phía nam, mọi người đềucó thể nhìn thấy cây Cầu Tự Do nằm vắtqua con sông Imjin cũng như những ngọnnúi và cánh đồng lúa của Bắc Hàn.
Bài thơ kể lại câu chuyện của một chàng trai trẻ, Kim Nak-jung những năm 20 tuổi đãvượt qua con sông Imjin sang CHDCND Triều Tiên vào tháng 6 năm 1955 và quay trở lại Hàn Quốcvào tháng 6 năm sau.
Năm 1954, ngay sau khi cuộc chiến tranh hai miền kết thúc, chàng trai Kim đã đề xuất một kếhoạch thống nhất mang tên “Kế hoạch của cộng đồng thanh thiếu niên độc lập thống nhất”. “Ngoàinhững thanh thiếu niên dưới 20 tuổi ở Bắc Hàn và Nam Hàn, chúng ta hãy cùng giúp đỡ xây dựngmột cộng đồng chung giữa hai miền Nam – Bắc và để nó có thể tự vận hành.” Đối mặt với mộtý đồ thống nhất viển vông, phi thực tế, chính quyền Syngman Rhee (Lý Thừa Vãn) đã nghĩ chàngtrai Kim quả là kẻ mất trí. Với những hiểm nguy có thể dẫn tới mất mạng, vào một ngày mưa, Kimbăng qua con sống Imjin và mang theo kế hoạch thống nhất tới Bắc Hàn. Nhưng những động tháicủa Bắc Hàn cũng không có gì khác biệt. Chính quyền miền Bắc đã cáo buộc Kim là một gián điệpvà cuối cùng trao trả anh lại cho Nam Hàn, nơi trong suốt cuộc đời còn lại, anh bị tuyên án tử hìnhnăm lần và bị giam cầm 18 năm trong nhà tù.
Con sông Imjin trôi lững lờ, mang theo trong mình bi kịch lịch sử ghi dấu cuộc đời của chàng traitrẻ. Con đường mòn chúng tôi đi dọc bờ sông đã được mở cho công chúng tham quan vào thángBa năm vừa qua với tên gọi “Đường mòn sinh thái ven sông Imjin ở Paju” dài 9,1 ki-lô-mét. Nhữngloài hoa tôi chưa từng thấy bao giờ đang mọc đầy dọc hai bên con đường. Người bạn sáng táctác phẩm “Dòng sông Imjin” của tôi biết nhiều tên các loại thực vật hơn bất kỳ nào người nào tôibiết. Anh ấy là người đồng hành tuyệt vời nhất khi dạo bước dọc theo con đường này. Chúng tôi đitới tận bờ phía nam của hàng rào dây thép gai chia cắt hai miền Nam – Bắc. Gió thổi nhẹ và dòngsông phản chiếu sắc trời, mang một màu xanh ngắt.
Sau khi đi bộ khoảng 2 ki-lô-mét, chúng tôi nhìn thấy một vài tác phẩm nghệ thuật dựng ngay bên hàng rào dây thép gai. Một tác phẩm đập vào mắt tôi. Đólà một bộ sưu tập những chiếc giày cao su màu trắng treo trênhàng rào. Không thể biết được là có đến mấy trăm đôi giày.Bên trong mỗi chiếc giầy là một bông hoa dại xanh ngắt. Chúngtượng trưng cho nỗi niềm của những người khao khát muốn đặtchân lên mảnh đất Bắc Hàn, nơi họ không thể nào tới được. Bấtkì ai đi dọc bờ sông Imjin đều có chung cảm xúc như vậy. Đaubuồn nối tiếp đau buồn.
Vào ngày 30 tháng 6 năm 1983, đài truyền hình KBS khởiđộng chiến dịch giúp người dân tìm lại người thân, những ngườiđã bị chia tách do chiến tranh. Trong 453 giờ và 45 phút phátsóng suốt 138 ngày, tới ngày 14 tháng 11 cùng năm, đã có10.189 người được đoàn tụ cùng với thân nhân thất lạc. Năm2015, các đoạn băng phát thanh đã được ghi danh vào “Disản kỷ lục thế giới” của UNESCO. Các đoạn băng này như mộtchứng tích hùng hồn cho bi kịch tàn bạo gây ra bởi con ngườivà nỗi đau của yêu thương không bao giờ có thể miêu tả nổibằng bất kỳ một tác phẩm văn học nào.
“Vì còn sống nên ngày tốt đẹp rồi cũng đến”
Tháng 4 năm 1999, ba chúng tôi thực sự đã đặt chân lên BắcHàn. Chương trình du lịch tham quan ngọn núi Kumgang (hayGeumgang) đã được mở lại cho các du khách Nam Hàn vàotháng 11 năm 1998. Lúc chiều tà, khi con thuyền đang quay vềbến cảng Changjon và buông neo, tôi không thể nói được lờinào. Cả một vùng phía bắc trải rộng trước mắt chúng tôi nhuộmmột sắc nâu. Những ngọn núi, con thuyền và toà nhà – mọi thứđều cùng một màu. Trái tim chúng tôi đập nhanh hơn khi tiếnvào khu vực hải quan để thực hiện các thủ tục nhập cảnh vàcùng phân vân mình sẽ nói gì để chào những người đồng bàophương Bắc. Chúng tôi đã thử vài câu chào nhưng chẳng cócâu nào có vẻ phù hợp. Cuối cùng tôi cất lời với người đàn ôngđang xử lý đống giấy tờ nhập cảnh: “Vì còn sống nên ngày tốtđẹp rồi cũng đến”. Anh ấy lạnh lùng gật đầu.
Khi lên tới đỉnh Kujong thuộc ngọn núi Kumgang, hai bên mácủa cô gái trẻ hướng dẫn viên du lịch thật đẹp. Nó giống nhưvừa được thoa lên một lớp phấn hồng ánh đào. Tôi muốn tâmsự vài lời với cô ấy. Nhưng tôi chợt nhớ tới lời cảnh báo khôngcho phép bắt chuyện với hướng dẫn viên. Những cây hoa đỗquyên xinh đẹp, cứ như được nhuộm màu hồng, tôi thầm thìvới chính mình sau lưng người hướng dẫn viên và được cô đáplại: “Hoa thật đẹp, phải không?”. Câu nói đó đã bắt đầu cuộc đối thoại giữa chúng tôi. “Đồng chí làm gì?”, “Tôi sáng tác thơ”.Chưa bao giờ trong cuộc đời tôi có thể trả lời về nghề nghiệpmình làm với một cảm xúc kích động đến thế. “Tôi hy vọng anhsẽ tiếp tục sáng tác nhiều bài thơ hay”. Đó là những gì cô ấy nói.Ngoài câu nói chia tay này thì trong tâm trí tôi hoàn toàn khôngcòn lưu lại lời nói nào tốt đẹp nữa.
“Faction”, tranh vẽ khổ lớncủa Han Sung-pil trên conđường Bảo tàng Sinh tháiDMZ, miêu tả cảnh mộtngười lính Nam Hàn giươngtay về phía tướng Bắc Hànđang đứng thản nhiên, mộtbiển hiệu trước khu Bắc Hànở Panmungak, nay được đổitên thành Tongilgak (hay đàiThống Nhất).
Khoảng 7 ki-lô-mét dọc theo con đường mòn lên núi, chúngtôi tới bến phà Imjin. Suốt thời đại Joseon, nơi đây là điểm quantrọng trên tuyến đường từ Hanyang tới Uiju. Trong thời kỳ TamQuốc, nơi đây là biên giới của các vương quốc Silla, Goguryeovà Baekje nên liên tục xảy ra những cuộc giao tranh. Trong thờikỳ chiến tranh liên Triều, những người lính hai bên Bắc, Namthay phiên tấn công rồi lại rút lui, và đây chính là khu vực trọngđiểm mang tính chiến lược từng bị xâm chiếm.
Ở bến phà, có khoảng 10 con thuyền mộc được chằng lại vớinhau. Chúng là những con thuyền được người dân địa phươngdùng để đánh cá. Có một đồn canh quân sự của đại đoàn ởtrên bến phà bị bao vây bằng hàng rào dây thép gai nên ngườingoài không thể ra vào được. Đây cũng là một điểm dừng chânquan trọng trên Quốc lộ số 1 cũ. Khi tới Uiju, tôi đã tưởng tượngnó là một nơi rộng lớn nhưng hoá ra chỉ là một khu đất chả lớnhơn mấy so với một sân bóng chuyền. Thuyền không được qualại ở khúc sông này nên bến phà giờ đây không còn là bến phànữa. Khi chúng tôi tới công viên đầm lầy Yulgok, điểm kết thúccủa hành trình đường mòn sinh thái cũng kết thúc.
Tháp canh ở chiến tuyến và công viên sinh thái hòa bình
Ngày thứ hai, chúng tôi tiến về tháp canh Taepung ở huyệnYeoncheon. Nó cao 264 mét, nổi bật bên dòng sông Imjin, 64 kilô-mét tính từ Seoul và 140 ki-lô-mét từ Pyongyang. Bạn phải trảiqua thủ tục kiểm tra nhân thân rồi mới có thể đi vào tháp canh.Tổ hợp này bao gồm một nhà thờ cho người theo đạo Tin lành,Thiên Chúa giáo, một tòa Phật Giáo. Một đài tưởng niệm nhữngngười lính trẻ thuộc lữ đoàn tăng trong cuộc chiến tranh hai miềnNam – Bắc lọt vào tầm mắt chúng tôi. Khi chúng tôi còn ở độ tuổihăng say thảo luận về thi ca suốt thời kỳ học phổ thông thì nhữngthanh niên khác bằng lứa đã lái xe tăng tấn công hàng ngũ kẻthù. “Chúng ta đoàn kết như sắt thép/ Chúng ta là Đại đội 57, lữđoàn tăng thanh niên”. Đó là một phần trong quân ca của lữ đoàntăng thanh niên, được chạm khắc trên đài tưởng niệm. Chúng tôi đứng mặc niệm một lúc để tưởng nhớ về những người lính đã hy sinh anh dũng không tên, khôngsố hiệu.
Một cánh đồng rực rỡ hoadại nở ở công viên đầm lầyHòa Bình nằm dọc sông Imjinở khu vực huyện Yeoncheon.Phòng trưng bày Yeongang,dễ dàng được nhìn thấy từcông viên, mở cửa tháng 5mỗi năm. Đây là cơ sở trưngbày nghệ thuật duy nhất nằmtrong khu vực kiểm soát dânsự của Khu vực phi quân sựmà trước đây là nhà triển lãman ninh.
Những bước chân của chúng tôi dừng lại trước đài tưởng niệm 36.940 lính Mỹ đã chiến đấudưới lá cờ Liên Hợp Quốc và hy sinh trong chiến tranh. Những giấc mơ của 36.940 linh hồn muốnxây dựng thế giới thành một nơi tốt đẹp đã bị chôn vùi ngay dưới chân núi của bán đảo Hàn. Làmcách nào những người còn sống có thể xứng đáng với những hy sinh đó?
Chúng tôi bước vào bên trong tòa tháp canh. Từ đây, có thể nhìn thấy những đồn bốt canh gáccủa Bắc Hàn. Giới tuyến quân sự chia cắt Bắc Hàn và Nam Hàn chỉ còn cách khoảng 800 mét vàđồn bốt gần nhất của Bắc Hàn chỉ còn cách 1.600 mét. Mặc dù tòa tháp canh nằm trong Khu vựcphi quân sự (DMZ) nhưng cũng được coi là chiến tuyến. Cảnh vật hai bên bờ sông Imjin chảy quahai bên Nam – Bắc cũng hoàn toàn khác biệt. Những ngọn núi và cánh đồng bên bờ bắc nhuộmsắc nâu đỏ. Không có những cánh rừng hay cây lọt vào tầm mắt. Chúng tôi không nhận ra nhữngvùng đất trống rất dễ quan sát này thực sự là một ruộng ngô cho đến khi những lính gác nói vớichúng tôi. Thật đau lòng. Nỗi lòng của những người nông dân trồng ngô khu vực tiếp giáp vớichiến tuyến này là gì? Vào những ngày trời quang, họ nói họ có thể nhìn thấy những nông dân BắcHàn bằng mắt thường. Nhưng vào ngày chúng tôi tới thăm, không có một bóng dáng nào củangười dân Bắc Hàn. Tất cả chúng tôi có thể lờ mờ nhìn thấy qua ống nhòm là ngôi làng Ojangdongcủa Bắc Hàn. Trước mặt chúng tôi là cao nguyên Nori-goji, nơi trong suốt cuộc nội chiến,4.500 viên đạn đã được khai hỏa ào ào tại từng mỗi mét vuông, khiến độ cao của cao nguyên bịgiảm đi khoảng 5 mét.
Những người dân Hàn Quốc tin tưởng rằng mỗi khi sếu đỏ xuất hiện là dấu hiệu của vận may sắptới. Đó chính là sự thống nhất. Xây dựng môi trường sống cho sếu đầu đỏ dọc con sông Imjin, nơinỗi đau từ chiến tranh vẫn tồn tại sâu đậm, và cầu nguyện sếu đầu đỏ mỗi năm lại quay về đối vớingười dân Hàn Quốc đã là một hình thức tín ngưỡng.
Trong bối cảnh tái hợp haimiền, các chuyến du lịch tớinúi Kumgang bằng đườngbiển được cấp phép năm1998 và đến năm 2003 thìcấp phép cho các tuyến trênbộ. Khách du lịch Nam Hàncó thể thưởng ngoạn chuyếndu lịch bằng xe buýt dọc bởbiển phía đông tới ngọn núikhi băng qua biên giới chođến khi dự án du lịch songphương bị gián đoạn vàonăm 2008.
Từ tháp canh đi xuống, chúng tôi đi tới công viên sinh thái hòa bình Pyeonghwa ngay bên bờcon sông Imjin. Cứ mỗi năm, hàng trăm con sếu đầu đỏ lại bay về đây để nghỉ đông trong côngviên nhân tạo này. Được gọi là hak trong tiếng Hàn Quốc, những con chim thân trắng này có mộtvệt màu đỏ ở phía sau cổ. Nặng khoảng 10 kg và cao khoảng 140 cm với sải cánh rộng 240 cm,sếu đầu đỏ được coi là loài chim mang điều tốt lành. Những người dân Hàn Quốc tin tưởng rằngmỗi khi sếu đỏ xuất hiện là dấu hiệu của vận may sắp tới. Đó chính là sự thống nhất. Xây dựng môitrường sống cho sếu đầu đỏ dọc con sông Imjin, nơi nỗi đau từ chiến tranh vẫn tồn tại sâu đậm,và cầu nguyện sếu đầu đỏ mỗi năm lại quay về đối với người dân Hàn Quốc đã là một hình thức tínngưỡng. Ở vùng đầm lầy này, Ủy ban huyện Yeoncheon đã xây dựng một hòm thư “Sếu chậm”.Bất kỳ một bức thư nào được viết hôm nay thì sau một năm sẽ được gửi. Đây là hành động thểhiện gián tiếp sự chờ đợi của sếu đầu đỏ năm tới.
Hay có lẽ đó là sự thể hiện những hy vọng chânthành về một hòa bình sẽ bất ngờ tới trong năm tiếp theo. Tôi đã chọn một tấm bưu thiếp. Tôi nênviết gì bây giờ đây? Đột nhiên những gì người hướng dẫn viên ở ngọn núi Kumgang lọt vào tâm trí.Tôi viết: “Hãy tiếp tục sáng tác thơ, cho đến ngày thống nhất.”
한국국제교류재단
