한국국제교류재단

Từ nửa sau thế kỷ 19, những khách sạn mang kiến trúc phương Tây đầu tiên xuất hiện ở thành phố cảng Incheon đã chính thức mở đầu cho sự có mặt hàng loạt các khách sạn kiểu phương Tây ở khu vực Jeongdong, Seoul. Những khách sạn phương Tây mới mẻ đối với người dân bán đảo Triều Tiên vào thời kỳ đó không chỉ là nơi tiếp nhận và truyền bá văn hóa phương Tây, mà còn là địa điểm lịch sử lưu giữ những thăng trầm của quốc gia này trong thời cận đại đầy biến động.

ⓒ Bảo tàng Lịch sử Seoul
ⓒ Bảo tàng Dân tộc Quốc gia

Những khách sạn có không gian cận đại xuất hiện đầu tiên ở Incheon. Sau khi chính quyền mở cửa thông thương, các nhà ngoại giao, nhà truyền giáo, doanh nhân và khách du lịch, v.v. lần lượt tìm đến Incheon. Và tất nhiên, việc đầu tiên họ làm là tìm nơi ở lại vài ngày trước khi vào thành phố Seoul. Khách sạn Daebul - khách sạn đầu tiên do một người Nhật tên là Kyutaro Hori quản lý - nằm ngay cạnh chi nhánh ngân hàng Nhật Bản đầu tiên của Incheon. Nó được thiết kế theo phong cách phương Tây, có quy mô ba tầng và là địa điểm nổi tiếng cần phải đến đối với hầu hết du khách nước ngoài vào thời điểm đó. Henry G. Appenzeller, một nhà truyền giáo người Mỹ, người thành lập Học viện Pai Chai, đã chọn lưu trú ở khách sạn Daebul khi đặt chân lên bán đảo Triều Tiên lần đầu tiên vào năm 1885.

Ngay bên cạnh khách sạn Daebul là khách sạn Steward, do một người Trung Quốc từng làm quản gia tại Công sứ quán Mỹ điều hành. Và khách sạn này cũng là nơi mà Isabella Bird Bishop - một du khách người Anh - đã lưu lại khi bà đến thăm bán đảo Triều Tiên vào năm 1894.

Bên trong sảnh trưng bày của khách sạn Daebul, khách sạn theo phong cách phương Tây đầu tiên tại Hàn Quốc. Tọa lạc tại Incheon, khách sạn phát triển thịnh vượng vào thời kỳ mở cửa thông thương nhưng sau đó dần đi xuống và bị phá hủy vào cuối thập niên 1970. Sảnh trưng bày do Quỹ Văn hóa Incheon Jung-gu quản lý đã được mở cửa vào năm 2018 nhằm tôn vinh giá trị lịch sử của nó.
© Quỹ Văn hóa Incheon Jung-gu

Sự suy tàn của các khách sạn thời kỳ khai cảng giao thương
Các khách sạn có kiến trúc phương Tây ở Incheon dần dần không còn được chú ý và cũng không được xây dựng thêm nữa từ khi tuyến đường sắt Gyeongin nối Incheon với Seoul được khánh thành vào năm 1899. Người nước ngoài khi ấy đến bán đảo Triều Tiên hầu hết đều đi tàu hỏa thẳng đến Seoul, không còn nghỉ chân ở Incheon nữa. Theo tuyến đường sắt nối dài đó, khách sạn Station do người Anh W. H. Emberley làm chủ đã khai trương vào năm 1901 trước ga Seodaemun - ga cuối cùng của tuyến tàu hỏa. Seodaemun đồng thời cũng là điểm xuất phát của tuyến tàu điện khai trương vào tháng 5 năm 1899 chạy qua Jongno - trung tâm thành phố Seoul - đến ga Cheongnyangni. Với vị trí thuận lợi như vậy, khách sạn Station đã thu hút được rất nhiều khách du lịch phương Tây đến Seoul.

Cùng thời gian đó, các khách sạn ở khu vực Jeongdong, nơi có cung điện Gyeongun (nay là cung điện Deoksu), bắt đầu mọc lên như nấm sau mưa. Vào thời kỳ đó, có hai khách sạn nổi tiếng là khách sạn Hotel du Palais do một người Pháp là L. Martin điều hành và khách sạn Sontag do Antoinette Sontag (1838-1922) quản lý.

Không gian triển lãm nền văn minh cận đại
Vào những năm 1880, bán đảo Triều Tiên bắt đầu theo đuổi chính sách khai hóa. Khu vực Jeongdong đang trong quá trình biến đổi thành một địa điểm mang tính quốc tế là nơi ở của các nhà ngoại giao, nhà truyền giáo, cố vấn phương Tây và doanh nhân các nước. Các tòa công sứ của nhiều quốc gia như Mỹ, Anh, Pháp và Nga cũng được đặt tại đây. Và nơi này dần dần hình thành nên con phố Công sứ quán (Legation Street) - nơi tập trung sinh sống của người phương Tây ở Seoul.

Người phương Tây bắt đầu đến khu vực này sinh sống từ tháng 5 năm 1883, khi công sứ đầu tiên của Mỹ tại bán đảo Triều Tiên, Lucius Harwood Foote, tiến hành triển khai hoạt động ngoại giao theo Hiệp ước Hòa bình, Thương mại và Hàng hải Triều - Mỹ được ký kết vào năm 1882. Các quốc gia phương Tây ở Seoul bắt tay vào việc phô trương thanh thế, tạo ra bản sắc riêng của nước mình bằng cách xây dựng những tòa nhà to lớn mang đậm kiến trúc phương Tây. Kể từ đó, phố Công sứ quán được hình thành. Thay vì thiết kế theo kiến trúc phương Tây, Mỹ lại xây dựng công sứ quán bên trong một tòa nhà hanok theo kiến trúc truyền thống của Hàn Quốc. Xung quanh công sứ quán Mỹ dần xuất hiện các cơ sở giáo dục, bệnh viện, cửa hàng thương mại khiến cho khu vực Jeongdong nhanh chóng trở thành một không gian triển lãm mang đậm kiến trúc của văn minh phương Tây cận đại. Và đương nhiên, các doanh nhân, thương nhân, du khách từ châu Âu khi đến Seoul sẽ tìm đến ngay Jeongdong. Thời gian đầu khi các cơ sở lưu trú vẫn chưa được hoàn thiện, họ nghỉ ngơi ở các tòa công sứ của nước mình, nhưng chỉ một thời gian ngắn sau đó các khách sạn và cửa hàng mua sắm đã nhanh chóng đi vào hoạt động nhằm phục vụ đối tượng này.

Khu vực Jeongdong trở thành không gian văn hóa mới mẻ thu hút nhiều sự chú ý hơn kể từ năm 1897, khi hoàng đế Gojong (Cao Tông) tuyên bố khẳng định chủ quyền của Đế quốc Đại Hàn (1897-1910). Hoàng đế Gojong rất nỗ lực thúc đẩy các chính sách cận đại hóa và chào đón nồng nhiệt các cố vấn người phương Tây đến bán đảo Triều Tiên sinh sống và làm việc. Đã có khoảng 200 cố vấn phương Tây được tuyển dụng làm việc với các vai trò khác nhau, từ cố vấn cấp cao trong các bộ, ngành của cơ quan nhà nước đến các kỹ sư chuyên môn liên quan đến hải quan, điện lực, tàu điện, điện tín, hầm mỏ và đường sắt. Một mặt, các chuyên gia, cố vấn nước ngoài phục vụ cho Đế quốc Đại Hàn thông qua việc chuyển giao văn hóa và thể chế phương Tây. Mặt khác, mỗi người trong số họ đều đại diện cho lợi ích bản thân, dẫn đến sự cạnh tranh lẫn nhau.

Nhiều chuyên gia, cố vấn phương Tây chọn sinh sống ở Jeongdong và kết hợp với các nhà truyền giáo, nhà ngoại giao lập nên một cộng đồng người nước ngoài dưới chế độ Đế quốc Đại Hàn. Hoàng đế Gojong là người tiên phong trong việc tiếp nhận văn minh phương Tây và nhanh chóng thích nghi với lối sống phương Tây. Ông đã giao lưu, tiếp xúc với cộng đồng người nước ngoài ở Seoul, đã đưa điện và điện thoại vào cung điện, đã thưởng thức cà phê và rượu sâm banh. Ông thường xuyên tổ chức các buổi tiệc chiêu đãi theo kiểu phương Tây, đặc biệt là tiệc kiểu Pháp trong cung điện nhằm thắt chặt sự giao lưu và xây dựng mối quan hệ ngoại giao với nhân viên và ngoại giao đoàn của các tòa công sứ đóng tại khu vực Jeongdong. Người thiết kế các buổi tiệc chiêu đãi này không ai khác ngoài Antoinette Sontag.

Khi tiếp quản khách sạn Sontag vào năm 1909, chủ khách sạn người Pháp J. Bhoer đã phát hành một bưu thiếp ảnh màu của tòa nhà này.
ⓒ Bảo tàng Dân gian Quốc gia Hàn Quốc

Khách sạn Sontag
Sontag là một phụ nữ người Đức sinh ra ở Alsace, Pháp. Bà có họ hàng với Công sứ Nga Karl Ivanovich Weber (1841-1910) nên đã đi theo ông đến bán đảo Triều Tiên từ năm 1885 và sinh sống ở đây đến năm 1909. 25 năm sống ở bán đảo Triều Tiên, trong bối cảnh bán đảo này đang cần sự hỗ trợ của Mỹ và Nga nhằm bảo vệ chủ quyền đất nước không bị rơi vào tay của Nhật Bản và Trung Quốc, bà với vai trò là người giới thiệu văn hóa và ẩm thực phương Tây vào hoàng gia Joseon đã dần nhận được sự tin cậy của hoàng đế Gojong và trở thành nhân vật trụ cột trong cộng đồng người phương Tây ở Jeongdong. Đặc biệt, Chongdong Club là một nhóm chính trị thân Nga và Mỹ nổi tiếng lúc bấy giờ, thường hội họp ở nhà riêng của Sontag.

Sontag được hoàng đế Gojong tin cậy cấp cho một ngôi nhà ở phía tây đối diện cung điện Gyeongun. Khoảng năm 1902, khách sạn Sontag được xây dựng và sử dụng như một khách sạn riêng của hoàng gia, đồng thời làm chốn nghỉ ngơi cho các vị khách cấp quốc gia đến thăm bán đảo Triều Tiên. Tầng trên gồm các phòng VIP phục vụ những vị khách quan trọng. Tầng dưới là nơi Sontag sống và sinh hoạt, phòng khách hạng thông thường và nhà hàng. Tuy nhiên, khách sạn Sontag không chỉ là khách sạn cao cấp dành cho những vị khách quan trọng của quốc gia, mà còn là nơi gặp gỡ, giao lưu của các nhà ngoại giao sinh sống ở khu vực Jeongdong, những người nước ngoài cư trú ở Seoul và thậm chí là những du khách đến đây để gặp gỡ, cùng uống cà phê và đàm đạo.

Sau chiến tranh Nga - Nhật, khách sạn Sontag vốn là biểu tượng của nền văn hóa cận đại phương Tây bỗng chốc trở thành một chứng tích lịch sử đau thương của bán đảo Triều Tiên. Vào tháng 11 năm 1905, Ito Hirobumi khi đang lưu trú tại khách sạn Sontag đã thực hiện các hành động cưỡng đoạt chủ quyền bán đảo Triều Tiên, ép buộc triều đình Joseon ký hiệp ước biến Đế quốc Đại Hàn trở thành nước do Nhật Bản bảo hộ. Vào thời điểm này, Sontag không có mặt ở khách sạn, bà về nước trong vòng một năm để nghỉ ngơi, và người thay thế bà quản lý khách sạn Sontag là một phụ nữ đồng hương với bà - Emma Kroebel. Khi Ito Hirobumi ở khách sạn Sontag thì Emma cũng có mặt ở đó để phục vụ ông. Từ mùa hè năm 1905 đến mùa thu năm 1906, Emma Kroebel đã tận mắt chứng kiến và ghi chép lại sự kiện lịch sử quan trọng thực dân Nhật tiến hành cướp chủ quyền của Đế Quốc Đại Hàn. Emma Kroebel cũng phụ trách công tác đón tiếp Alice Roosevelt - ái nữ của tổng thống Mỹ, Theodore Roosevelt - đến Seoul theo lời mời của hoàng đế Gojong ngay trước chuyến thăm Seoul của Ito Hirobumi. Hoàng đế Gojong đã tổ chức tiếp đãi trang trọng ái nữ của tổng thống Mỹ với kỳ vọng về sự hỗ trợ của nước Mỹ mà không biết rằng Mỹ trước đó đã bí mật ký thỏa thuận Katsura-Taft ở Tokyo và hứa sẽ ủng hộ Nhật Bản.

Hoàng đế Gojong - vị hoàng đế rất tha thiết và nỗ lực thiết lập quan hệ ngoại giao với các cường quốc phương Tây với hy vọng nhận được sự ủng hộ và hỗ trợ từ họ - rốt cuộc đã không đạt được kỳ vọng. Khi ông cần sự giúp đỡ nhất cũng là lúc ông thất vọng nhất, bất kể những nỗ lực của ông trong quá trình cởi mở tiếp nhận văn hóa phương Tây xa lạ so với văn hóa truyền thống của bán đảo Triều Tiên lúc bấy giờ. Từ đó, khách sạn Sontag, vốn là trung tâm giao lưu văn hóa xã hội của người phương Tây ở khu vực Jeongdong dần dần mất đi sức ảnh hưởng và tầm quan trọng của nó. Còn về chủ nhân của khách sạn Sontag, bà trở về quê nhà vào năm 1909, sau khi hoàng đế Gojong bị Nhật Bản cưỡng ép thoái vị vào năm 1907 và bán đảo Triều Tiên đứng bên bờ vực trở thành thuộc địa của Nhật Bản. Khách sạn Sontag dần lâm vào tình trạng khó khăn, sa sút về tài chính. Đến năm 1917, khách sạn Sontag được bán cho Học viện Ewha và được sử dụng làm ký túc xá nữ một thời gian. Năm 1922, nơi này bị phá đi để xây dựng tòa nhà mới.

Hiện trường lịch sử
Khách sạn Railway được khởi công và bắt đầu hoạt động vào năm 1914, là khách sạn tân tiến nhất thời kỳ đó do Cục Đường sắt của Tổng Đốc phủ Triều Tiên trực tiếp quản lý sau khi Đế Quốc Đại Hàn bị thực dân Nhật thôn tính. Khách sạn có tên gọi chính thức là “khách sạn Joseon”, do kiến trúc sư người Đức, Georg de Lalande, thiết kế bản thảo đầu tiên. Chính quyền thực dân Nhật xây khách sạn Railway ở Gyeongseong (Seoul ngày nay) xuất phát từ mưu đồ xây dựng một tuyến đường sắt chạy thẳng từ Mãn Châu (Trung Quốc) đến bán đảo Triều Tiên. Kế hoạch này nhằm đón đầu sự gia tăng nhu cầu chỗ lưu trú tại Seoul của những hành khách sử dụng phương tiện đường sắt đến từ Nhật Bản. Họ sẽ xuất phát từ ga Busan, đi qua Sinuju để đến điểm cuối là ga Mãn Châu. Chính quyền thực dân Nhật đã xây dựng và kinh doanh các khách sạn mang kiến trúc phương Tây ở Busan và Sinuiju.

Vấn đề là địa điểm để xây dựng khách sạn Railway ở Gyeongseong lại là nơi đặt đàn tế lễ Hwangudan - đàn cúng tế được hoàng đế Gojong cho lập nên khi ông lên ngôi vào năm 1897. Đây từng là cung điện Nambyeol, nơi hoàng gia tiếp đãi các sứ thần Trung Quốc vào cuối thời đại Joseon. Nhằm khẳng định chủ quyền của bán đảo Triều Tiên trước các thế lực ngoại bang, hoàng đế Gojong đã cho xây dựng đàn cúng tế Hwangudan trên địa điểm của cung điện Nambyeol và tổ chức lễ lên ngôi của mình ở đó. Sau khi thôn tính bán đảo Triều Tiên, thực dân Nhật đã phá hủy Hwangudan và xây dựng khách sạn Railway ngay trên chính công trìnhbiểu tượng cho ý chí phát triển, hiện đại hóa của Hàn Quốc.

Như vậy, những khách sạn trong lịch sử cận đại của Hàn Quốc không chỉ là yếu tố trung gian tiếp thu, lan tỏa văn hóa phương Tây sau khi Hàn Quốc mở cửa mà còn trở thành hiện trường lịch sử khi đất nước bị xâm lược.