Yeoju cách Seoul một giờ di chuyển bằng ô tô, nằm ở trung tâm của bán đảo Hàn. Do có dòng Nam Hàn vắt ngang nên từ xưa đây là nơi tập trung lương thực vận chuyển bằng đường thủy, hiện nay cũng nổi tiếng là nơi sản xuất gạo chất lượng cao của Hàn Quốc. Ngoài ra, bắt đầu từ cuối thời Joseon, nghề chế tạo đồ gốm được bắt đầu ở Yeoju và đến nay đây vẫn là trung tâm sản xuất gốm của cả nước.
Thành Pasa ở Yeoju, tỉnh Gyeonggi, du khách đến đây sẽ quan sát được rõ sông Nam Hàn và những ngọn núi xung quanh. Thành do nhà Silla xây dựng vào giữa thế kỷ thứ VI trong thời kỳ Tam Quốc, các bức tường thành có chu vi khoảng 950 mét và cao tới 6,5 mét. Bất kỳ thế lực thù địch nào tiếp cận trên sông đều dễ dàng bị phát hiện.
"Ký sự di sản văn hóa của tôi” của nhà Mỹ thuật học Yu Hong-june là tác phẩm nổi tiếng đạt được triệu lượt mua đầu tiên trong chuyên mục sách nhân văn Hàn Quốc, tập sách này đã kéo theo trào lưu khảo sát thực tế trên phạm vi toàn quốc vào đầu thập niên 1990. Bằng quan điểm của mình, Yu đã kể lại chuyến đi một cách lưu loát dựa trên cái nhìn của độc giả khiến nhiều người thích thú, có cái nhìn mới về di sản văn hóa của quốc gia. Đồng thời cuốn sách cũng trở thành kim chỉ nam cho không ít người nước ngoài. Một trong số hai hành trình một ngày mà Yu muốn giới thiệu cho người nước ngoài tìm hiểu về di sản tự nhiên và văn hóa của Hàn Quốc trong chuỗi tám quyển sách này chính là Yeoju.
Những đặc điểm khiến Yu lựa chọn Yeoju có thể kể đến như: Silleuksa (chùa Thần Lặc) - nơi có thể cảm nhận được “bầu không khí thanh tịnh của chùa chiền Hàn Quốc”, Goldalsa (chùa Cao Đạt) - “nơi có màu sắc lịch sử của di tích phế tự”, hai lăng mộ “trang nghiêm và cao quý” của vua Sejong (Thế Tông) và vua Hyojong (Hiếu Tông), và “thắng cảnh của sông Nam Hàn”. CNN cũng xếp chùa Thần Lặc ở Yeoju vào nhóm “50 địa danh xinh đẹp phải đến ở Hàn Quốc” năm 2012 trên kênh thông tin Châu Á CNN GO.
Thế nhưng, trái với sự thán phục của người nước ngoài từng đến đây, phản ứng thực của người Hàn lại thờ ơ, vô cảm. Bởi những nơi Yu cho là đáng để xem, cũng như lời giải thích mỹ miều của ông không gây ấn tượng đặc biệt với họ. Ngược lại còn rất đỗi bình thường và quen thuộc. Vì sao Yu lại bỏ qua các di tích lớn, các danh lam thắng cảnh được giới thiệu trong cẩm nang du lịch mà chọn Yeoju, một nơi bình thường và giản dị? Bài viết này là thông điệp mà một du khách đã đi về gửi đến các độc giả còn hoang mang với lời nhắn nhủ của Yu.
Khác với đại đa số các ngôi chùa ở Hàn Quốc đều nằm trong núi, Silleuksa (chùa Thần Lặc) ở Yeoju lại cá biệt gắn liền với sông. Ở phía trên tảng đá lớn nhìn xuống sông Hàn,Chuyên Tháp là công trình kiến trúc lâu đời nhất còn sót lại ở ngôi chùa này.
Vùng đất vô hình
Hình Tượng Phật đứng được khắc vào vách đá dọc theo sông Nam Hàn, cao 223cm và rộng 46cm, là tác phẩm đầu tiên thời Goryeo (935-1392) theo phong cách của Silla Thống nhất (676-935), áo cà sa chi tiết, tòa sen tinh tế và vầng hào quang là minh chứng cho điều đó.
Ngọn tháp bằng gạch ở Silleuksa nằm trên rìa đá của sân chùa, nhìn ra sông Nam Hàn. Ngôi tháp cao 9,4 mét, được công nhận là Bảo vật số 226 của Hàn Quốc, gần như bị ảnh hưởng bởi lối xây dựng bằng gạch của Trung Quốc được du nhập vào Hàn Quốc vào khoảng thế kỷ thứ X.
Một trong những điều gây kinh ngạc cho các bác sĩ phương Tây khi lần đầu được tiếp xúc với y học phương Đông đó là bản đồ cơ thể người của y học phương Đông gần như không thể hiện cơ bắp. Dưới cái nhìn của người phương Tây học giải phẫu bằng hình ảnh người nam đầy cơ bắp thì bản đồ cơ thể kỳ lạ này chỉ thể hiện mỗi vị trí huyệt đạo vốn không nhìn thấy được bằng mắt thường, và mạch khí trên một mặt phẳng là điều không tưởng và không hợp lý. Bác sĩ, đồng thời là nhà viết sách Francisco Gonzalez-Crussi người Mexico đã đưa ra các điểm khác nhau giữa hai thế giới quan này như sau. Nếu như người phương Tây cố gắng phô bày hệ thống phức tạp của cơ thể người bằng công cụ tự phát thể hiện ý chí về cơ bắp, thì người phương Đông nhận thức căn nguyên của sức vận động cơ thể thông qua mạch đập của tim và mạch máu là thứ có thật và không nhìn thấy được bằng mắt thường. Nếu thế, liệu có phải Yu Hong-june muốn cho mọi người nhìn thấy “sức mạnh không nhìn thấy được” ẩn chứa bên trong chứ không phải là "cơ bắp” của tự nhiên và di sản văn hóa Hàn Quốc hay không?
Quan niệm cố hữu của người Hàn Quốc về việc xem đất được gọi là “pungsu jiri ”(phong thủy địa lý). "Địa lý” là khái niệm giống với phương Tây nhưng “phong thủy” hơi rắc rối để giải thích. Để hiểu được "phong thủy”, trước tiên chúng ta phải biết “khí” (gi) là gì, một khái niệm mà ở phương Tây không có khái niệm tương đương. “Khí" được định nghĩa là nguồn gốc của mọi vật chất có hình thái tồn tại khách quan, nhưng đôi lúc cũng được cho là khái niệm mơ hồ và mang tính khái quát giải thích nhiều hiện tượng tự nhiên. Nói cách khác, trong đất có “khí", nhờ khí này mà vạn vật sinh sôi nảy nở, đây là gốc rễ lâu đời trong tư tưởng phương Đông. Việc xem xét “địa khí” vốn không nhìn thấy được nhưng mang lại khí vận của sự sống này chính là phong thủy, trí tuệ truyền thống của Đông Á. Khái niệm "đất vô hình” khác hoàn toàn với khái niệm của nhà thần học, triết gia Aurelius Augustine về thời gian và ranh giới trước khi "đất hữu hình” như biển, rừng, núi được hình thành.
Ngôi làng ven sông trù phú
Yeoju giống Seoul. Cả hai nơi xét về mặt địa lý đều có dòng sông Hàn (Hán giang) nằm giữa bán đảo Hàn phân chia từ Đông sang Tây chảy qua, tạo nên sự hài hòa với đồi núi xung quanh. Nếu lưu thông bằng đường thủy trên sông Hàn sẽ mất một ngày để đi từ Seoul đến Yeoju. Nơi đây từ lâu đã trở thành khu vực sinh hoạt thường nhật, có thể trao đổi các loại hàng hóa trong ngày, từ gạo đặc sản của Yeoju vốn nổi tiếng mang hương vị tuyệt hảo nhất cho đến muối, các món ngâm mắm (jeotgal) và cả các loại hải sản tươi sống ở biển Tây.
Tin tức lan truyền Yeoju là vùng đất sống tốt đã khơi nguồn cho việc chuyên chở bằng thuyền trên sông Hàn các loại ngũ cốc, đặc sản được triều đình Goryeo (918-1392) thu thuế ở các địa phương trong đất liền. Yeoju trở thành trạm nghỉ trung gian của các tàu thuyền buôn bán và thu thuế và một vài học giả, quan lại có tầm nhìn xa bắt đầu đến đây sinh sống. Vào thời Joseon (1392-1910), sau khi kinh đô được dời về Hanyang (Seoul ngày nay), Yeoju trở thành quê hương của thế lực quyền thế. Vào thời điểm đó, mặc dù nằm cách xa kinh đô nhưng do đặc điểm có thể “nhập cung trong ngày”, Yeoju có ý nghĩa lớn về mặt văn hóa lẫn chính trị. Minh chứng là hơn 20% hậu cung của triều đại Joseon có xuất thân từ Yeoju. Ngoài ra Yeoju còn là nơi hiện lưu giữ nhiều Quốc bảo và Bảo vật nhất ở khu vực thủ đô như các công trình kiến trúc hay tháp đá.
Mặc dù vận chuyển bằng đường sông có ưu điểm nhanh chóng và tiện lợi nhưng luôn ẩn chứa nguy hiểm cả về mạng sống con người lẫn tài sản nếu tai nạn xảy ra. Một trong các phong tục để giao thông đường thủy an toàn được nhắc đến là cầu nguyện thành tâm với đức Phật. Tượng Phật Ma Nhai được điêu khắc trên vách đá ven sông ở bán đảo Hàn chỉ có ở hai nơi, tất cả đều ở bên bờ sông Hàn. Một nằm bên cạnh cảng sông Geumcheon cũ ở Changdong-ri, Chungju, miền trung Hàn Quốc; một nằm ởđầm lầy Bucheoul (Dốc Phật)’, ở Gyesin-ri, ngay phía trên cảng Ipo, Yeoju. Chất liệu, trạng thái, kể cả quy mô, hình dáng vách đá tuy khác nhau nhưng cả hai đều là tác phẩm của thời kỳ Goryeo vốn kế thừa phong cách của thời Silla Thống nhất (676-935). Hiện tại, do con đê được xây dựng nên làm tăng lượng nước, dẫn đến bờ nước không còn cao như trước nhưng vào thời đó người đi thuyền trên sông sẽ ngước nhìn lên tượng Phật khắc trên vách đá và cầu nguyện cho một chuyến đi bình an.
Chuyên Tháp chùa Thần Lặc và gốm Xanh Goryeo
Được cho là thành lập dưới triều đại của vua Jinpyeong (tại vị 579-632) của nhà Silla, Silleuksa được đánh giá cao vì có bầu không khí ấm áp. Một số công trình được tìm thấy trong khuôn viên chùa được công nhận là Kho báu của Quốc gia, như đèn lồng bằng đá, ngôi tháp bằng gạch và nhà thờ tổ.
Khác với đại đa số các ngôi chùa ở Hàn Quốc nằm trong các ngọn núi, chùa Thần Lặc ở Yeoju lại cá biệt gắn liền với sông. Phía trên tảng đá lớn nhìn xuống sông Hàn, Chuyên Tháp là công trình kiến trúc lâu đời nhất còn sót lại của chùa Thần Lặc. Hiện nay trung tâm của chùa là chánh điện nhưng ở thời kỳ đầu, tháp chính là trung tâm và toàn bộ của ngôi chùa.
Ở phía Nam bán đảo Hàn, sông Hàn là con sông chiếm lượng nước nhiều nhất, cộng thêm lòng sông hẹp và lượng mưa tập trung vào mùa hè nên thường bị thiệt hại do lũ.Chuyên Tháp ở Yeoju được đặt ven bờ nhìn xuống dòng sông Hàn thể hiện ước nguyện mong muốn không còn thiệt hại do lũ lụt nữa. Đặc biệt, phía dưới vách đá Chuyên Tháp được đặt là nơi có luồng nước xoáy nên thường dẫn tới tai nạn thuyền bè bị lật khi dòng nước trở mạnh. Theo đó, việc xây dựng Chuyên Tháp ở phía trên cao vách đá nhằm cảnh báo cho các tàu thuyền qua lại, đồng thời mang hàm ý tì bổ (bibo) trong phong thủy địa lý nhằm trấn áp sắc khí xấu của vùng đất cheo leo này. Tì bổ là làm cho những thứ yếu ớt hoặc thiếu thốn trở nên mạnh mẽ, đủ đầy hơn. Nếu như núi và đá được xem là cơ bắp thì sông chính là mạch máu của đất, người dân đã xây dựng Chuyên Tháp, trao cho ngọn tháp chức năng thanh lọc “máu” cho thuần khiết, sạch sẽ bằng cách triệt tiêu các khí tiêu cực của đất. Việc không dựng tháp trên đá gitan như tháp trong các chùa thông thường mà lấy toàn bộ tảng đá làm bệ đỡ cũng chính là ảnh hưởng từ quan niệm phong thủy địa lý. Hiện nay nó đã mất đi ý nghĩa ban đầu đó và ẩn khuất tầm nhìn sau mái Gangwolheon (Giang Nguyệt Hiên).
Chuyên Tháp thuộc kiểu hiếm thấy ở Hàn Quốc. Do Hàn Quốc không giống Trung Quốc, không có văn hóa xây gạch. Sau khi thống nhất Tam quốc, Silla tích cực tiếp thu chế độ và văn vật của nhà Đường như gửi nhiều tăng lữ sang Đường, khuyến khích họ học tập khuynh hướng mới của Phật giáo. Chuyên Tháp được xem là di sản của việc giao lưu này. Jungamli cách chùa Thần Lặc không xa, ở đây có vết tích của một lò gốm trắng Baekja Goryeo. Tháp có từ nửa cuối thế kỷ thứ 10, xây theo kiểu lò gạch Trung Quốc, thời gian vận hành lò gạch cũng trùng với thời gian xây dựng Chuyên Tháp. Có thể hình dung bức tranh những người thợ gốm đến từ Trung Quốc là người chủ đạo trong việc xây dựng Chuyên Tháp với sự giúp sức của các thợ gốm Goryeo. Đường thảo văn phía trên phần gạch xây của Chuyên Tháp đã nói lên điều này.
Điều thú vị là việc lò gạch được du nhập từ Trung Quốc thời gian này chính là nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của gốm xanh Cheongja Goryeo, loại gốm khiếnTừ Căng (徐兢) người nước Tống, người đã viết quyển “Goryeo dogyeong” (Goryeo đạo kinh, 1123) phải ngỡ ngàng. Các lò gạch kiểu Trung Quốc hoạt động khắp tỉnh Gyeonggi, các thợ gốm Goryeo dần dần biến nơi này thành lò đất nung kiểu Hàn Quốc, sử dụng nguyên liệu chính là đất sét và phát triển rộng rãi kỹ thuật nung hai lần khác với kỹ thuật của người Trung Quốc. Tiến bộ kỹ thuật đã cho phép sản xuất gốm sứ ở bất kỳ nơi nào trên bán đảo Hàn mà dễ dàng mua được đất sét và trở thành dấu mốc đánh dấu thời kỳ vàng son của gốm xanh Goryeo. Truyền thống làm gốm này luôn được gìn giữ và hiện nay có khoảng 400 xưởng gốm hoạt động trong khu vực Yeoju.
Một góc Godalsa (tổng diện tích khoảng 60.000 mét vuông) thể hiện quy mô và phạm vi của ngôi chùa đã biến mất. Được xây dựng vào nửa cuối thế kỷ thứ VIII, chùa phát triển rực rỡ trong vài trăm năm. Hai bảo tháp tinh xảo và các bảo vật văn hóa bằng đá khác vẫn còn sót lại.
Vùng đất sống, di tích chùa Cao Đạt
Bảo tháp bằng đá này được công nhật là Bảo vật số 4 của Hàn Quốc, cao 4,3 mét được đặt trên một ngọn đồi thấp ở phía sau của chùa Godasa. Có niên đại từ thời Goryeo, bảo tháp được công nhận về hình thức và kỹ thuật điêu khắc tinh xảo được thể hiện qua chạm khắc rồng và rùa trên trục.
Có hai tuyến đường bộ từ Seoul đến Yeoju: một tuyến đi về phía bắc sông Hàn, tuyến còn lại đi về phía nam. Đường nào cũng mất khoảng hai ngày đi bộ để đi hết tuyến đường. Trước tiên, tuyến đường hướng lên phía bắc là tuyến đường cũ được phát triển trong thời kỳ Tam Quốc, liên kết sông Nam Hàn với các ngôi làng và đền thờ, đồng thời kết nối, hỗ trợ giao thông đường thủy. Quanh cảnh sông Hàn nhìn từ thành Pasa thật ngoạn mục. Rộng hơn về hướng nam có thể nhìn thấy cầu Ipo bắc qua dòng nước chảy dài về hướng tây, ở hướng bắc có thể bắt gặp dãy núi Taebaek đồ sộ ở xa xa. Nếu bạn đứng ở đây, bạn sẽ hiểu được vì sao người xưa dựng thành nơi này, vì sao Goguryeo, Baekje và Silla, ba vương quốc này lại chiến đấu trường kỳ với nhau. Đây cũng là con đường cay đắng mà hai vị vua Goryeo đã đi qua: vua Mokjong (tại vị từ năm 997-1009) khi ông bị lật đổ và lưu đày đến Chungju, và vua Gongmin (tại vị từ 1351-1374) khi ông lánh nạn ở Andong do nạn xâm lược của giặc Hồng Cân (hay còn gọi là quân Khăn Đỏ, nhóm khởi nghĩa nông dân cuối đời nhà Nguyên). Ở ngả rẽ này có ngôi chùa Cao Đạt, nơi cảm nhận được “màu sắc lịch sử của di tích phế tự”.
Di tích phế tự hiện nay tuy bất ngờ biến thành khoảng không rộng lớn của chùa Cao Đạt nhưng chùa Cao Đạt vào thời Goryeo từng có khuôn viên dài đến 30 lý (khoảng 12km), là nơi sinh sống của hàng trăm tăng lữ và nhận được rất nhiều ưu đãi và hỗ trợ kinh tế từ triều đình. Đã có học giả tìm hiểu về lí do bị phế bỏ của chùa Cao Đạt dựa vào đặc điểm này. Họ cho rằng khi Goryeo nhường chỗ cho nhà nước Nho giáo Joseon vào cuối thế kỷ 14, Phật giáo không thể tự tồn tại được nữa vì mất đi sự ưu ái và hỗ trợ của triều đình.
Ở di tích chùa Cao Đạt còn lưu lại rất nhiều di sản văn hóa bằng đá quan trọng như Tăng tháp (nơi lưu giữ xá lợi của các vị cao tăng) và Tự tháp (tháp trong chùa) bao gồm Cao Đạt Dư Chỉ Phù Đồ (tên gọi cũ của Cao Đạt Dư Chỉ Tăng Tháp – Quốc bảo số 4 của Hàn Quốc), một kiến trúc có lối điêu khắc tinh tế. Mặc dù nét điêu khắc tinh xảo, đầy khí chất cũng là điều đáng chiêm ngưỡng nhưng chính các tòa tháp này được xem là tì bổ tự tháp, là phương tiện huy động khí của đất giữ gìn và lan tỏa quyền uy của nhà vua, đây là điều khiến dân chúng quan tâm nhiều hơn. Thế nhưng hiện nay khi đứng ở di chỉ chùa Cao Đạt, dù nhìn khắp hết ngọn núi này đến ngọn núi nọ tôi vẫn không sao tìm thấy sự oai nghiêm của ngôi đại tự này. Chỉ khi dạo quanh ngọn núi phía sau đống đổ nát, lắng nghe tiếng gió lạnh, không hiểu sao lòng tôi lại cảm thấy ấm áp và dễ chịu, không trống rỗng hay ngổn ngang. Phải chăng đây là cảm giác đến từ vùng đất còn sống và đầy sinh khí?
Con mắt của trí tuệ
Lăng mộ của hoàng hậu Inseon (Nhân Tuyên), nằm ngay bên dưới lăng mộ của vua Hyojong (Hiếu Tông, tại vị 1649-1659) của nhà Joseon, được bao quanh bởi tượng người bằng đá. Lăng mộ Hoàng gia Yeongnyeong (Ninh Lăng) bao gồm lăng mộ chung của vua Seojong (Thế Tông, tại vị 1418-1450) và hoàng hậu Sohyeon (Chiêu Hiến) ở khu phía tây, lăng mộ đôi của vua Hyojong và hoàng hậu Inseon ở khu vực phía đông. Những ngôi mộ này toát lên phẩm giá và sự trang trọng đặc trưng các ngôi mộ hoàng gia của triều đại Joseon.
Tuyến đường phía nam được kết nối với trục đường chính bắt đầu từ kinh đô kéo dài đến Dongnae, Busan và là con đường mà vua Sejong khi đến luyện binh ở quê ngoại Yeoju, hay các vua đời sau khi đến bái lạy lăng mộ của hai vua Sejong và Hyojong yên nghỉ ở đây đã đi qua. Lăng mộ vua Sejong, ban đầu nằm ở Gwangju, tỉnh Gyeonggi, sau này được di dời đến Yeoju, thuận theo phong thủy cho rằng địa danh này là long mạch quan trọng nhất trên bán đảo Hàn. Tuy nhiên tất cả các lăng mộ thời Joseon mà tôi biết đều đồ sộ và lộng lẫy.
Đài quan sát cao nhất để ngắm cảnh quan của sông Hàn là Yeongwollu (Nghinh Nguyệt lâu) bên bờ sông cách Yeongneung một chút về phía đông nam. Từ đây bạn có thể nhìn thấy toàn bộ khu vực trung tâm thành phố Yeoju ở phía t ây, nếu bạn cốngẩng đầu lên một xíu sẽ thấy bên kia sông theo hướng bắc, những ngọn núi trải rộng như một bức tranh phong cảnh, một số ở gần đó và một số ở phía xa. Trong số đó sẽ có ngọn Hyemok ôm lấy chùa Cao Đạt vào lòng. “Hyemok” (Tuệ Mục) là một thuật ngữ Phật giáo có nghĩa là “tuệ nhãn”, con mắt trí tuệ, một trong năm loại ngũ nhãn. Trong quyển “Viên giác kinh”, một trong số các kinh điển của Phật giáo có câu: “Dù che khuất mặt trời sáng tỏ bằng lọng che thì con mắt trí tuệ vẫn tinh tường và thuần khiết”. Mặc dù đã leo đến nơi cao nhưng cơ thể và tâm trí tôi vẫn không cảm nhận được điều này. Phải chăng con mắt trí tuệ, thanh khiết vẫn còn xa lắm?
1.Ipo Bridge 2.Yeoju Ceramic World 3.Old Ferry Crossing4.Birthplace of Empress Myeongseong
한국국제교류재단
