“Giao hàng sáng sớm” và “Giao hàng siêu tốc” đã trở thành phương thức sống quen thuộc của cư dân các thành phố lớn ở Hàn Quốc trong những năm gần đây. Đúng như tên gọi của nó, món hàng sẽ có mặt ở trước cửa nhà bạn ngay trong ngày đặt hàng, và bữa ăn được đặt hàng vào giữa đêm sẽ có mặt ngay trên bàn ăn vào sáng hôm sau. Mặt trái của sự tiện lợi siêu đỉnh này là tình trạng lao động quá sức của người giao hàng, cũng như việc lạm dụng quá mức vật liệu đóng gói.
Cách đây không lâu, nhiều người vẫn có thói quen mua thực phẩm tại các siêu thị lớn mỗi tuần một lần. Thông thường, vào những ngày cuối tuần không phải đi làm, cả gia đình cùng nhau ra ngoài dạo chơi mua sắm, thỉnh thoảng ăn uống bên ngoài vui vẻ với nhau, sau đó chất đầy tủ lạnh với thực phẩm mua về. Tôi từng là một trong số những người đó. Tuy nhiên, hai ba năm trước, tôi tình cờ sử dụng dịch vụ giao hàng sáng sớm, và sau đó số lần đi siêu thị của gia đình tôi giảm dần và chúng tôi bỏ không đi hẳn từ một năm trước.
Được khởi xướng vào năm 2015 bởi một công ty khởi nghiệp (start-up) Hàn Quốc, dịch vụ giao hàng sáng sớm đã tạo ra một cơn sốt, và tạo nên sự cạnh tranh lan rộng giữa các nhà phân phối. Có thể có người chưa từng sử dụng thử dịch vụ giao hàng sáng sớm, nhưng một khi đã dùng thử một lần rồi thì không ai không dùng tiếp. Một khi đã trải nghiệm sự tiện lợi đó, bạn sẽ cảm thấy dành thời gian đi chợ thật sự không còn là việc cần thiết nữa. Có vẻ không chỉ riêng tôi nghĩ vậy, nên số cửa hàng của các siêu thị lớn, vốn từng liên tục tăng lên, bắt đầu giảm dần từng cái một, và gần đây số cửa hàng bị đóng cửa ngày càng tăng.
Kho hàng của một công ty khởi nghiệp. Đây là nơi liên tục diễn ra hoạt động chọn và đóng gói hàng hoá khách hàng đã đặt trong suốt 24/24 tiếng.
ⓒ Market Curly
Từ thực phẩm đến giặt ủi
Nguyên liệu cho bữa sáng thường phải được chuẩn bị sẵn trong tủ lạnh vào tối hôm trước. Tuy nhiên, giờ đây chúng ta không cần phải làm vậy nữa vì sau bữa tối, bạn có thể bàn bạc với gia đình sẽ ăn gì vào sáng mai, và chỉ cần đặt nguyên liệu thức ăn bạn cần qua dịch vụ giao hàng sáng sớm là được.
Thông thường, nếu bạn đặt hàng lúc khoảng 10 giờ tối (một số công ty cho phép đặt hàng đến nửa đêm), việc giao hàng sẽ được hoàn thành trong khoảng từ 2 đến 7 giờ sáng. Không chỉ thực phẩm chế biến có thời hạn sử dụng dài hoặc các sản phẩm công nghiệp, mà cả thực phẩm tươi sống như trái cây, rau củ và thịt, đến thực phẩm nấu chín có thể lấy ra ăn ngay cũng có thể đặt giao hàng. Giao hàng nhanh không chỉ giới hạn trong mặt hàng thực phẩm. Một công ty thời trang trong nước giao quần áo vào buổi chiều trong ngày nếu khách hàng đặt hàng trước 10 giờ sáng trên cửa hàng mua sắm trực tuyến. Ngày càng có nhiều thương hiệu mỹ phẩm cung cấp dịch vụ giao hàng siêu tốc. Hiện nay, tốc độ giao hàng không còn liên quan đến thuộc tính của sản phẩm.
Tôi không chỉ mua thực phẩm mà còn sử dụng dịch vụ giặt ủi với hình thức giao hàng sáng sớm. Khi bạn đặt quần áo cần giặt ủi khô như đồ vest hay áo sơ mi… vào túi giấy và đặt trước cửa nhà, túi đồ sẽ được thu gom đi vào sáng sớm. Những quần áo này được giặt ủi tươm tất và treo lại trước cửa nhà vào sáng sớm hai ngày sau đó. Bạn không cần phải trực tiếp đến tiệm giặt ủi mà chỉ cần đặt dịch vụ này qua ứng dụng trên điện thoại thông minh, mọi việc sẽ được xử lý nhanh gọn. Không chỉ riêng quần áo mà cả giày dép, túi xách, chăn ga cũng được giặt ủi; và họ còn cung cấp dịch vụ sửa chữa.
Dịch vụ giao hàng tiết kiệm thời gian cho chúng ta. Trong trường hợp của tôi, nếu tính thời gian đi đến siêu thị và cả thời gian mua sắm một lần một tuần, tôi phải mất ít nhất hơn một tiếng. Điều này có nghĩa là tôi phải dành tối thiểu 50–60 tiếng trong một năm để đi chợ. Những người ở xa siêu thị hoặc mua sắm lâu hơn có thể mất hơn 100 tiếng. Tôi có thể tiết kiệm được rất nhiều thời gian nhờ có ai đó làm việc cho tôi khi tôi đang ngủ. Tuy nhiên, cũng chính vì điều đó, hệ thống phân phối và nhân lực giao hàng phải hoạt động ngay cả giữa đêm khuya. Họ làm việc vào ban đêm và nghỉ ngơi vào ban ngày. Họ phải sống một cuộc sống ngày đêm bị xáo trộn để mang lại sự tiện nghi cho người khác.
Số lượng người sử dụng giao hàng sáng sớm, dịch vụ giao hàng chỉ sau vài tiếng đối với đơn hàng được đặt giữa đêm, ngày càng gia tăng. Do đó, môi trường lao động của các tài xế giao hàng đang là vấn đề được quan tâm.
Ⓒ Coupang
Khi dịch vụ giao hàng sáng sớm được ra mắt lần đầu tiên, người ta đã quên đi những vấn đề sẽ phát sinh từ việc sử dụng vật liệu đóng gói quá mức do chỉ chú ý đến tính tiện lợi đáng kinh ngạc của nó. Do đó, gần đây các công ty cố gắng sử dụng vật liệu tái chế và giảm thiểu việc đóng gói hết mức có thể.
Những công nhân vận chuyển
Giao hàng nhanh tồn tại được bằng cách nào? Điều này chắc chắn liên quan đến văn hóa “Nhanh nhanh” vô cùng đặc trưng của người Hàn Quốc. Trải qua quá trình công nghiệp hóa cao độ, “hành động nhanh, giải pháp nhanh” trong mọi việc đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng, và cũng rất hiếm có cơ quan nào xử lý công việc nhanh như cơ quan nhà nước. Đặc trưng này thể hiện tính hiệu quả vô cùng to lớn khi xảy ra tai họa hoặc khủng hoảng, và vai trò của nó đặc biệt tỏa sáng trong quá trình ứng phó với đại dịch COVID-19.
Tuy nhiên, đặc trưng này cũng có nhược điểm của nó. Nỗi ám ảnh phải làm nhanh ngay cả khi không nhất thiết phải như vậy dẫn đến việc nhân viên dịch vụ vận chuyển phải lao động với cường độ rất cao. Một trong những yếu tố chính góp phần giúp cho dịch vụ giao hàng sáng sớm và giao hàng siêu tốc ngày càng phát triển rộng rãi chính là nhân viên giao hàng. Do họ chấp nhận làm việc trong môi trường khắc nghiệt, người tiêu dùng mới có cơ hội tận hưởng các dịch vụ tiện lợi với chi phí thấp. Gần đây, người ta nêu ra vấn đề tốc độ nhanh thái quá này và ngày càng có nhiều chủ trương cho rằng nhân viên giao hàng cần được bồi thường thỏa đáng.
Sau COVID-19, dịch vụ giao hàng tận cửa không tiếp xúc ngày càng tăng cao.
Ⓒ SSG.COM
Khi rác thải vật liệu đóng gói quá mức nổi lên như một vấn đề xã hội, gần đây các nhà phân phối đang nỗ lực giảm thiểu việc đóng gói, phát triển vật liệu thân thiện với môi trường và có thể tái sử dụng.
ⓒ Market Curly
Tràn ngập vật liệu đóng gói
Trọng tâm của dịch vụ giao hàng sáng sớm chính là giao thực phẩm tươi sống đến tận tay người tiêu dùng một cách thật nhanh chóng. Để làm được điều này, vật liệu đóng gói đóng vai trò vô cùng quan trọng. Túi giữ lạnh được sử dụng để duy trì độ tươi của thực phẩm, và vật liệu đệm được chêm vào trong hộp xốp để thực phẩm không bị hư hại. Khi dịch vụ giao hàng sáng sớm được ra mắt lần đầu tiên, người ta đã quên đi những vấn đề sẽ phát sinh từ việc sử dụng vật liệu đóng gói quá mức do chỉ chú ý đến tính tiện lợi đáng kinh ngạc của nó. Tuy nhiên, dần dần những rắc rối trong cuộc sống hàng ngày như phân loại, thu gom rác… bắt đầu nảy sinh, vấn đề này lập tức trở nên nhạy cảm. Đối với người thường xuyên sử dụng dịch vụ giao hàng sáng sớm như tôi, nhiều loại vật liệu đóng gói như hộp xốp và vật liệu đệm… bị chất đống trong nhà là điều đương nhiên, vứt mãi cũng không bao giờ hết.
Các nhà bán lẻ cho rằng nếu không đưa ra giải pháp cho hiện trạng này thì không thể phát triển thị trường. Do đó, gần đây người ta cố gắng sử dụng vật liệu tái chế và giảm thiểu việc đóng gói hết mức có thể. Ví dụ, túi giữ lạnh được thay đổi theo phương thức cho nước vào trong túi giấy rồi làm đông lại, băng keo đóng gói cũng được làm từ vật liệu giấy thay cho nhựa vinyl. Một số công ty đang thu hồi lại vật liệu đóng gói nhằm giảm bớt sự bất tiện cho người tiêu dùng.
Sự thay đổi này được bắt đầu từ dịch vụ giao hàng sáng sớm với mặt hàng chủ yếu là thực phẩm, và đang có xu thế lan rộng ra tất cả các lĩnh vực mua sắm. Chẳng hạn, một công ty mỹ phẩm hàng đầu tại Hàn Quốc sản xuất thùng đóng gói theo kích cỡ sản phẩm. Lý do là vì theo phương thức cũ, vật phẩm kích thước nhỏ được cho vào thùng lớn, sau đó dùng vật liệu đệm chêm đầy thùng, và cách làm này đã sản sinh ra một lượng rác thải khổng lồ. Doanh nghiệp này đã thay vật liệu đệm từ màng xốp hơi (aircap) nhựa vinyl sang giấy, vốn là vật liệu tái chế. Các doanh nghiệp sẽ tốn nhiều chi phí hơn, nhưng nhờ đó giảm bớt được lượng rác thải.
Dịch vụ không tiếp xúc (Untact service)
Gần đây, do đại dịch Corona 19 mà tại nhiều quốc gia đã xảy ra hiện tượng náo loạn tích trữ hàng gia dụng, nhưng Hàn Quốc vẫn là một ngoại lệ. Đây không chỉ là vấn đề ý thức người dân, mà còn là vấn đề hệ thống lưu thông và giao hàng ổn định. Chỉ cần tôi muốn, bất kỳ sản phẩm nào cũng được giao đến ngay trước cửa nhà, và tôi không cần phải đi siêu thị mua đầy lương thực về dùng cho mấy tuần.
Không chỉ tính tiện lợi mà phương thức không tiếp xúc cũng đang được xem là những ưu điểm nổi trội của dịch vụ giao hàng. Đây là hiện tượng vô cùng hiển nhiên vì trong tình hình Corona19 hiện nay, khi mà việc thực hiện thực hiện cách ly xã hội đang được chú trọng, chúng ta không cần đi siêu thị và tiếp xúc với người khác, cũng không cần phải đối mặt với nhân viên giao hàng. Cho dù đại dịch toàn cầu này không bùng phát, dịch vụ giao hàng cũng đã là một thị trường phát triển nhanh vượt bậc và giờ đây đang trên đà phát triển bùng nổ.
Lý do dịch vụ giao hàng trực tiếp với phương thức không tiếp xúc có thể tồn tại được là do hàng hóa ít khi nào bị mất. Ở Hàn Quốc, ngay cả khi bạn để máy tính xách tay hoặc tư trang trong quán cà phê và đi vệ sinh, hầu như không xảy ra chuyện bị lấy mất. Các cửa hàng cũng có thể hoàn toàn an tâm trưng bày sản phẩm của mình bên ngoài cửa hàng. Nếu không có sự tin cậy lẫn nhau trên toàn xã hội như vậy, dịch vụ giao hàng sáng sớm khó có thể trở thành một phong cách sống mới. Ai sẽ sử dụng dịch vụ này nếu họ cứ bồn chồn lo lắng đến mất ngủ về việc ai đó sẽ lấy hàng được giao trước cửa nhà đi mất?